ΑΘΛΗΜΑ ΚΑΙ ΑΘΛΟΣ Τό Ἔμβλημα καί τό Οἰκόσημον τῆς Παιδείας τοῦ  Γένους

Σεβασμιώτατε καί προσφιλέστατε ἐν Χριστῷ ἀδελφέ καί συλλειτουργέ Μητροπολῖτα Νέας Κρήνης καί Καλαμαριᾶς κύριε Ἰουστῖνε,

Ἐλλογιμώτατοι καί προσφιλεῖς ἐκπαιδευτικοί,

Ἀγαπητοί γονεῖς,

Ἀγαπημένοι μου μικροί φίλοι, μαθηταί καί μαθήτριαι,

Προέρχομαι ἀπό χώρους ἱερούς καί μυσταγωγικούς, ὅπου ἱερουργήθηκε ἀνά τούς αἰῶνας τό μυστήριον τοῦ Γένους  μας. Ἔρχομαι ἀπό τήν μήτραν τῆς ἡμετέρας ἑλληνίδος παιδείας, τήν Κωνσταντινούπολιν, ὅπου ἀπό δεκαπενταετίας καί πλέον διακονῶ τά ἐκεῖ ἱερά καί ὅσιά μας. Ἔρχομαι καί ἀπό μίαν ἑτέραν κοιτίδα τοῦ Ἑλληνοχιστιανικοῦ πολιτισμοῦ μας καί τῆς ἁγιότητος, ὅπου ἤκμασαν τά ἑλληνικά γράμματα καί κατέλιπον μνημεῖα σοφίας κατ’ ἄνθρωπον καί κυρίως σοφίας κατά Θεόν,  ἀπό τήν Σμύρνην, ὅπου ἡ Χάρις καί τό Ἔλεος τοῦ Θεοῦ μ’ ἐκάλεσαν πρό ἔτους καί πλέον διάκονον τῶν ἁγιαστικῶν  μυστηρίων Του καί μέ κατέστησαν ποιμένα τοῦ ἐκεῖ μικροῦ, σήμερον, ὀρθοδόξου ποιμνίου.

Ὡς ἐκ τούτων, θά προσπαθήσω ἀπόψε εἰς αὐτήν τήν εὐλογημένην συνάντησίν μας, τήν ὁποίαν φιλοτίμως ὠργανώσατε, Σεβασμιώτατε ἅγιε ἀδελφέ κύριε Ἰουστῖνε, πρός τιμήν τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν καί ἑορτασμόν τῆς ἡμετέρας Παιδείας, καί σᾶς εὐχαριστῶ ἰδιαιτέρως διά τήν τιμήν νά εἶμαι ὁ κύριος ὁμιλητής, νά μοιρασθῶ ὡρισμένας προσωπικάς καί εὐρυτέρας σκέψεις διά τήν ἑλληνικήν παιδείαν καί τήν ἑλληνοχριστιανικήν ἀγωγήν, εἰς συσχετισμόν καί πρός τήν σύγχρονον ἐποχήν, κατά τήν ὁποίαν ἡ διακίνησις ἰδεῶν, ἰδιαιτέρως δέ διά τῶν ἰλιγγιωδῶς ἀναπτυσσομένων μέσων ἐπικοινωνίας, κυρίως ἠλεκτρονικῆς, δημιουργοῦν μίαν σύγχρονον Βαβυλωνίαν, ἕνα συγκρητισμόν ἰδεῶν, ἰδεολογικῶν ρευμάτων καί διαμορφώνουν νέα “ἤθη καί ἔθιμα” καί ἀλλοιώνουν τό ἡμέτερον πατροπαράδοτον ἔθος καί ἦθος τῆς παιδείας τοῦ Γένους μας, ὥστε δικαίως νά δυνάμεθα νά ἐπαναλάβωμεν μετά τῶν ἀρχαίων Λατίνων “o tempora, o mores”.

Οἱ ἑορταζόμενοι σήμερον Τρεῖς Ἱεράρχαι, οἱ ὁποῖοι εὐλογοῦν τήν ἀποψινήν ἑορταστικήν τελετήν, ἀποτελοῦν τούς πνευματικούς ἑστιάτορας τῆς παρούσης ἑσπέρας. Αὐτούς ἑορτάζομεν καί τιμῶμεν ὡς μύστας καί ἱερουργούς τῆς ἀκραιφνοῦς ἡμετέρας παιδείας τοῦ Ὀρθοδόξου Ἑλληνικοῦ Γένους. Ὁ ὁμιλῶν θά περιορισθῇ εἰς τόν διπλοῦν χαρακτῆρα τῆς ἑορτίου αὐτῆς ἑσπέρας καί θά προσπαθήσῃ νά ἀναδείξῃ πρῶτον τήν διαχρονικήν ἀξίαν τῆς παιδείας μας, τῆς ἑλληνοχριστιανικῆς, καί, δεύτερον, τά εὐεργετικά ἀποτελέσματα αὐτῆς διά τούς νεοέλληνας νεοσσούς, ἡ ὁποία παιδεία εἶναι ἀληθῶς ἄθλημα,  τό ὁποῖον καταλήγει εἰς ἆθλον, ὁ ὁποῖος ἀξίζει βραβεῖον καί διά τούς διδάσκοντας, τούς ἐκπαιδευτικούς, καί διά τούς διδασκομένους, ὅλους σας ἀγαπητοί μαθηταί  καί μαθήτριαι.

Σεβασμιώτατε, φίλοι καί φίλαι,

«Μέ τήν Ἀργώ τῆς ἀνάμνησης ἄς σχίσωμε τό ἀτλάζι τοῦ φλογεροῦ Αἰγαίου κι ἄς πορευθοῦμε στῆς Ἰωνίας τά ἱερά χώματα, στήν ἡλιόλουστη κι ἡλιόχαρη Ἀνατολή. Ἄς πορευθοῦμε στούς πλούσιους κόρφους της μέ τίς πλημμύρες τοῦ φωτός καί τούς γαλάζιους οὐρανούς. Πρός τήν Ἰωνία, μέ τούς θρύλους, τίς παραδόσεις καί τήν ἱστορία της…».

Μέ  τούς λόγους αὐτούς τοῦ Χρήστου Σολομωνίδη («Μνήμη Σμύρνης», Ἀθήνα 1963, σελ. 9) προσκαλῶ ὅλους μας νά ταξιδεύσωμεν ἀπόψε εἰς τά ἡγιασμένα χώματα τῆς Ἰωνίας, ἐκεῖ «ὅπου τό ἑλληνικό πνεῦμα πρωτοσπιθίζει κι’ ἀναπτύσσεται σάν Τέχνη καί σάν Λόγος». Ἄς ταξιδεύσωμεν εἰς τήν Ἰωνικήν πρωτεύουσαν, τήν ὁποίαν πολλοί ἀνύμνησαν διά τό φυσικόν καί, κυρίως, τό πνευματικόν κάλλος της καί διά  τήν προσφοράν της εἰς τήν ἀνάπτυξιν τῆς παιδείας τοῦ Γένους μας, χαρακτηρίζοντάς την προσφυῶς “κόσμον τῆς Ἀνατολῆς”, “μαργαριτάρι τῆς Ἀσίας”, “πρωτοκόρη τῆς ὀμορφιᾶς”, “ροδογέλαστη βασίλισσα τῆς Ἰωνίας”: “Ποιό ὄνομα”, ἀλήθεια, “προσφιλέστατο καί μοσχοβολημένο ἀπ’ τ’ ὄνομά σου, Σμύρνη!” θά μονολογοῦσε καί ἀπόψε ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς (ἐν Χρ. Σολομωνίδη, ἔ.ἀ., σελ. 11).

Τό μήνυμα, τό ὁποῖον σᾶς κομίζει σήμερον ἀπό τήν Ἰωνίαν ὁ Μητροπολίτης Σμύρνης Βαρθολομαῖος κατά τήν ἑορτήν αὐτήν τῶν Ἑλληνικῶν Γραμμάτων εἶναι ἡ πιστότης εἰς τήν χριστιανικήν μας παράδοσιν. Ὁ Χριστιανισμός καί κυρίως ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μας ἐστάθησαν διά τήν πατρίδα μας ὁ Ὑψηλός καί συγχόνως Λευκός, δηλαδή ἁγνός, Πύργος, ἐπί τοῦ ὁποίου ὠρθώθησαν τά θεμέλια τῆς παιδείας μας. Οὐδέποτε πρέπει νά λησμονῆται,  ὅτι  εἰς τήν Κωνσταντινούπολιν, εἰς τήν Σμύρνην, εἰς τήν Θεσσαλονίκην καί εἰς τά ἄλλα κέντρα τοῦ εὐσεβοῦς ἡμῶν Γένους, ὑφάνθη  ὁλόκληρος ὁ ἱστός τῆς παιδείας μας, ἡ ὁποία προσέλαβε τήν ἀρχαιοελληνικήν σκέψιν καί φιλοσοφίαν καί ἐδημιούργησε τήν ἑλληνοχριστιανικήν παιδείαν, ἡ ὁποία δέν ἀποτελεῖ μύθον καί θρύλον, ὡς θέλουν νά τήν παρουσιάζουν ὡρισμένοι ἱστορικοί καί σύγχρονοι “διανοηταί”, ἀλλά τό κέντρον πέριξ τοῦ ὁποίου  ἀνεπτύχθη τό ὅλον οἰκοδόμημα τοῦ ἡμετέρου Γένους. Αὐτό τό οἰκοδόμημα, παρά τάς προσπαθείας πολλῶν, ξένων καί οὐχί φίλα διακειμένων, ἀλλ’ ἀτυχῶς κατά τούς ἐσχάτους καιρούς καί ἡμετέρων δῆθεν “ἱστορικῶν”, δέν ἠδηνύθησαν οὔτε αἱ “ποικίλαι πειρασμικαί βροχαί” διαφόρων ἰδεολογιῶν, οὔτε οἱ “ποταμοί” τῶν πέριξ λαῶν καί ἐθνῶν, οὔτε οἱ ἐναντίοι ἄνεμοι τῶν ἱστορικῶν, ἐνίοτε τραγικῶν, συγκυριῶν, νά ἁλώσουν καί νά ἐξαφανίσουν. Τό οἰκοδόμημα  τῆς παιδείας τοῦ Γένους  μας δέν ἔπεσε καί δέν πίπτει. Διότι ἁπλῶς “τεθεμελίωται ἐπί τήν Πέτραν” (πρβλ. Ματθ. ζ΄, 24).  “Ἡ δέ πέτρα” τῆς ἡμετέρας παιδείας, τῆς παιδείας τοῦ Γένους μας, εἶναι “ὁ Χριστός”  (πρβλ. Α΄ Κορ. ι΄, 4).

Εἰς τό σημεῖον τοῦτο, ἐπιθυμῶ νά στρέψω τόν λόγον καί τήν καρδίαν μας εἰς τήν ἡμετέραν παιδείαν ἐν Σμύρνῃ καί Ἰωνίᾳ ἀπ’ ἀρχῆς καί μέχρι τῶν ἐσχάτων, μέχρι πρό αἰῶνος περίπου. Καί ἡ παιδεία μας εἰς τήν γῆν τῆς  Σμύρνης καί τῆς Ἰωνίας, ἦταν ὁ συνδυασμός τῆς σοφίας, τῆς εἰρήνης καί τῆς δυνάμεως τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ πρός τό ἀθάνατον ἑλληνικόν πνεῦμα,  δηλαδή  τήν σοφίαν τῶν ἀρχαίων Ἰώνων φιλοσόφων καί ἐν γένει τήν θύραθεν ἑλληνικήν παιδείαν. Συνεδύαζε, δηλαδή, τήν ἐμπειρίαν τῆς διδασκαλίας τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ καί τήν ἐμπειρίαν τῆς γνώσεως τοῦ δημιουργήματός του.   

Χαρακτηριστική πρός τοῦτο ὑπάρχει ἡ ἀναφορά τοῦ Χρήστου Σολομωνίδη διά τούς Σμυρναίους  προγόνους μας:

«Βαθύτατο στ’ ἀλήθεια ὑπῆρξε πάντα τό χριστιανικό αἴσθημα στούς Σμυρναίους. Τίποτε δέν κατώρθωσε νά τό λυγίσῃ. Τό πέρασμα τόσων κατακτητῶν δέν κατέβαλε ποτέ τήν Ἑλληνική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Στάθηκε πάντα ὁ θεματοφύλαξ τῶν χριστιανικῶν παραδόσεων, ὁ ἀκατάβλητος προμαχώνας τῆς πίστης καί τῆς πατρίδας. Ἕτοιμη γιά κάθε θυσία, ἡ Σμύρνη… Παράλληλα πρός τό θρησκευτικό αἴσθημα τῶν κατοίκων τῆς Ἰωνίας, φλογερή ὑπῆρξε καί ἡ ἀγάπη τους πρός τήν παιδεία. Σέ κάθε πόλη, σέ κάθε κωμόπολη καί σέ κάθε χωριό ἀνήγειραν ἐκπαιδευτήρια, ὅπου οἱ νεαροί βλαστοί λούζονταν στά νάματα τῆς ἑλληνικῆς παιδείας. Καί τά ἐκπαιδευτήρια αὐτά γινόντουσαν μέ τήν ἀτομική ἀποκλειστικά πρωτοβουλία καί τήν προσωπική ἐργασία τῶν Ἑλλήνων κατοίκων τῆς Σμύρνης καί τῆς Μικρασίας, δίχως καμμιά ξένη βοήθεια, δίχως καμμιά ἐπίσημη ἀρωγή» («Μνήμη Σμύρνης», σελ. 16-17).

Ἡ ἀγάπη αὐτή τῶν Σμυρναίων  διά τά γράμματα, ὅπως καί ἡ ἀγάπη τῶν “Τριῶν  μεγάλων  φωστήρων  τῆς Τρισηλίου Θεότητος”  Βασιλείου τοῦ Μεγάλου, Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, οἱ ὁποῖοι ὡς “μελίρρυτοι ποταμοί τῆς σοφίας” ἀνεδείχθησαν στῦλοι καί ἑδραιώματα τῆς Ἑλληνοχριστιανικῆς παιδείας, εἶναι καί πρέπει νά εἶναι ὁ φάρος δι’ ὅλους ὅσοι συμμετέχομεν εἰς τήν ἑσπερινήν ταύτην πανδαισίαν: ἐκκλησιαστικούς καί πνευματικούς ποιμένας, μαθητάς, μαθητρίας, διδασκάλους, γονεῖς.

Εἰς τό σημεῖον τοῦτο εὔκαιρον κρίνομεν νά γίνῃ ἀναφορά εἰς τό διπλοῦν ἔμβλημα καί συγχρόνως καί διττόν οἰκόσημον  τῆς περιφήμου Εὐαγγελικῆς Σχολῆς τῆς Σμύρνης, τοῦ “περίλαμπρου αὐτοῦ ναοῦ τῆς γνώσεως, τῆς πνευματικῆς ἀκροπόλεως τοῦ Μικρασιατικοῦ Ἑλληνισμοῦ, τοῦ φαεινοῦ φάρου τῆς θεόσδοτης σοφίας” (Χρ. Σολομωνίδης, ἐ.ἄ. σελ. 17): “Ἀρχή σοφίας, φόβος Κυρίου” καί “Χρόνου φείδου”, συνδυαζόμενον πρός τό  Βασιλειανόν “Καί ἡ τῶν μαθημάτων ἀνάληψις παιδεία λέγεται”, διότι δι’ αὐτῆς “γίνεται περισσότερον γνωστόν τό θέλημα τοῦ Θεοῦ” (Εἰς τήν ἀρχήν τῶν Παροιμιῶν, P.G. 31, 386). Καί γίνεται ἀναφορά εἰς τό οἰκόσημον καί τό ἔμβλημα  τοῦτο, διότι τόν φόβον τοῦ Κυρίου εἶχoν ὁδηγόν καί πολικόν ἀστέρα οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι, ὅταν ἐσπούδαζον τήν ἑλληνικήν παιδείαν εἰς Ἀθήνας. Ἡ Χριστιανική παιδεία εἶναι “φόβος”, δηλαδή, σεβασμός τοῦ Θεοῦ, ἐδίδασκεν ὁ Ἱερός Χρυσόστομος: “Ἡ ὄντως σοφία καί ἡ ὄντως παίδευσις οὐδέν ἕτερόν ἐστιν, ἀλλ’ ἤ ὁ τοῦ Θεοῦ φόβος” (P.G. 47, 368).  Ἄνευ αὐτοῦ ἡ παιδεία ἀποβαίνει ἐπιζήμιος. Ἄλλωστε “πᾶσα  ἐπιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης καί τῆς ἄλλης ἀρετῆς πανουργία, οὐ σοφία φαίνεται”, διδάσκει ὁ ἡμέτερος ἀρχαῖος φιλόσοφος Πλάτων εἰς  τόν “Μενέξενόν” του (347α).

Ὅταν ἡ παιδεία καταυγάζηται ὑπό τοῦ φόβου τοῦ Θεοῦ, τότε εἶναι ἀποδοτική. Ὁ θεόπνευστος καί ἔμπειρος  ἑρμηνευτής τοῦ μυστηρίου τοῦ Παναγίου Πνεύματος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, μᾶς προτρέπει, εἰς τό περί ἀρετῆς ποίημά του: “Φρόντισε νά παραδώσῃς τόν ἑαυτό σου στόν Θεό. Καί αὐτό πρέπει νά θεωρῇς ὡς τήν μοναδικήν παιδείαν, καί γιά τούς ἀνθρώπους πρῶτον καί μέγιστον ἀγαθόν” (P.G.37,682).

Κατά τάς προτροπάς τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν οἱ διδάσκαλοι τῆς Ἰωνίας ἐμόρφωσαν “μυριάδας Ἑλλήνων τῆς Μικρασίας” εἰς τά  ἐκπαιδευτήριά της, καί μάλιστα εἰς τήν Εὐαγγελικήν Σχολήν, ἡ ὁποία κατά τό τελευταῖον ἔτος τῆς λειτουργίας της, τό ἔτος 1922, ἠρίθμει 1.700 μαθητάς. Εἰς τά χρυσᾶ φύλλα τοῦ μαθητολογίου της, ἀναγράφονται, κατά τόν Σολομωνίδην, τά ὀνόματα τοῦ Κοραῆ καί τοῦ Κωνσταντίνου Οἰκονόμου, τοῦ ἐξ Οἰκονόμων, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Νεοφύτου, τοῦ Μητροπολίτου Σμύρνης Γρηγορίου, τοῦ γνωστοῦ μετέπειτα Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Γρηγορίου Ε΄, τοῦ Ἠλία Τανταλίδη, τοῦ Παύλου Καρολίδου, τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, τοῦ Ἰωάννου Συκουτρῆ καί πολλῶν ἀκόμη ἄλλων, οἱ ὁποῖοι ἐτίμησαν ἀργότερον τά γράμματα, τάς ἐπιστήμας, τήν Ἱεραρχίαν τῆς  Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας, τάς τέχνας, τόν πολιτισμόν, τήν ἡμετέραν παιδείαν τοῦ Γένους, ὡς “κλεινοί ἐρασταί τῶν λόγων”, καί ἐφάμιλλοι συνεχισταί τῆς προσφορᾶς τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν. Τοῦτο ἄλλωστε, εἰς τήν οὐσίαν ἀνεγράφετο ἐπιγραμματικῶς εἰς τό ἔμβλημα  καί συγχρόνως εἰς τό οἰκόσημον, εἰς τήν ταυτότητά μας,  δηλαδή,  τῆς μοναδικῆς  Εὐαγγελικῆς Σχολῆς τῆς Σμύρνης, τό ὁποῖον ἀντέγραψαν καί οἱ κτίτορες τοῦ σημερινοῦ δεσπόζοντος τοῦ κλεινοῦ καί ἀειφώτου Φαναρίου κτηριακοῦ συγκροτήματος τῆς  Πατριαρχικῆς Μεγάλης τοῦ Γένους Σχολῆς καί ὡς ἰδικόν της ἔμβλημα καί οἰκόσημον. Ἔμβλημα καί οἰκόσημον τῆς παιδείας τοῦ εὐσεβοῦς Γένους μας.

Ἡ παιδεία μας ἡ Ἑλληνική, ἐπαναλαμβάνω, ἔχουσα ὡς βάσιν καί κρηπῖδα αὐτῆς τούς Τρεῖς Ἱεράρχας, ὁμοιάζει μέ τήν ἀθόρυβον ποτιστικήν βροχήν, ἡ ὁποία ἀναζωογονεῖ, γονιμοποιεῖ καί μεταβάλλει τήν διψασμένην καί ξηράν γῆν  εἰς φιλόστοργον – καρποφόρον μητέρα. Ἔχει τήν χάριν νά μαλακώνῃ καί τάς πλέον σκληράς συνειδήσεις. Πολλούς ὁδηγεῖ  εἰς τήν ἀληθινήν  ἀρετήν,  εἰς τήν ἀγάπην πρός τόν Χριστόν καί πρός τόν πλησίον. Τό μήνυμα αὐτό, τό ὁποῖον μᾶς ἔρχεται ἀπό τούς αἰῶνας, φρονῶ ὅτι ὀφείλομεν νά διατηρήσωμεν καί εἰς τό παρόν, εἰς τήν σύγχρονον ἐποχήν μας, διά νά καταστήσωμεν τήν παιδείαν τοῦ Γένους μας παιδείαν ἔχουσαν κέντρον τόν Χριστόν, παιδείαν Χριστοκεντρικήν.

Ἄς κλείσωμεν, φίλοι ἐκπαιδευτικοί, μαθηταί καί μαθήτριαι, μέσα εἰς τήν ψυχήν μας, τήν ἀγάπην τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν διά τόν Χριστόν, καί ἄς ἀγωνισθῶμεν διά τήν ἐπικράτησιν τῆς ἀγάπης ταύτης εἰς τήν ἔχουσαν τόσην ἀνάγκην σύγχρονον κοινωνίαν. Ἄς ἀγωνισθῶμεν διά τήν παράδοσίν μας, διά τήν συνείδησίν μας, διά τόν πολιτισμόν μας, ὁ ὁποῖος ἦτο καί εἶναι πάντοτε διφυής, ἑλληνικός καί χριστιανικός. Διότι ἡ Ἁγία μας Ἐκκλησία ἀξιοποιεῖ τούς ἀρχαίους ἕλληνας σοφούς καί ἐντός αὐτῆς ἐπιβιώνουν αἱ κατακτήσεις καί τά ἐπιτεύγματα τῶν ἀρχαίων προγόνων μας. Ἐντός αὐτῆς ἐπιβιώνει ὁ ἀρχαῖος πολιτισμός ἀλλά καί θάλλει μεταμορφωμένος, καθώς, ὡς γνωστόν, οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας προσέλαβον τήν ὁρολογίαν τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς φιλοσοφίας, καί ὄχι μόνον, διά νά ἀντιμετωπίσουν τάς ποικιλωνύμους αἱρέσεις καί νά διατυπώσουν τά δόγματα τῆς Ἐκκλησίας μας, νά ἑρμηνεύσουν τάς γραφάς καί νά διαμορφώσουν τήν διδασκαλίαν της.

Εἶναι γνωστόν, ὅτι χιλιετίας ὁλοκλήρους εἰς τόν χῶρον τῆς Ἰωνίας, τῶν Μικρασιατικῶν παραλίων, τοῦ Πόντου, τῆς Μακεδονίας, τῆς λοιπῆς Ἑλλάδος, ἔζησεν εἷς κόσμος μέ πνευματικήν εὐαισθησίαν καί ἀναζήτησιν. Εἷς κόσμος ὁ ὁποῖος ἐσέβετο τόν Θεόν καί τόν προεβλημάτιζε τό μυστήριον. Ἀπό τοῦ ἡμετέρου Ὁμήρου, διά τήν καταγωγήν τοῦ ὁποίου “ἑπτά πόλεις μάρνανται”, ὁ ὁποῖος κατά τόν Πλάτωνα, τήν “Ἑλλάδα πεπαίδευκε”, καί εἰς ὁλόκληρον τήν πορείαν τῶν ἀρχαίων πρό Χριστοῦ προγόνων μας, βλέπομεν ὅτι διασταυρώνεται ἡ ζωή τοῦ κόσμου μέ τούς θεούς.

Ἡ ζωή τῶν προγόνων μας ἦτο σαφῶς ἐστραμμένη πρός τό θεῖον. Καί ἡ γῆ τῆς Ἰωνίας πρό Χριστοῦ ἦταν, ὅπως καί ἡ γῆ συμπάσης τῆς Ἑλλάδος, καί εἶναι πλήρης ἀπό ναούς: “Κατείδωλος” ἀπό “βωμούς” καί “σεβάσματα”. Ὁ σεβόμενος, λοιπόν, τό θεῖον ἀρχαιοελληνικός κόσμος ἐδέχθη προθύμως τό κήρυγμα περί τοῦ Ἀγνώστου Θεοῦ. Καί προὐχώρησεν εἰς τήν καινήν κτίσιν, ἀξιοποιῶν τήν παιδείαν αὐτοῦ. Χαρακτηριστική περίπτωσις ἡ τοῦ Ἁγίου Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου. Διά νά φθάσῃ ἐν συνεχείᾳ ἡ παιδεία μας εἰς τό “ὅπως καί πῶς ἄν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων” τοῦ Μεγάλου Βασιλείου. Καί συνεχίζεται ἡ ἱστορία τῆς ἡμετέρας παιδείας. “Οἱ ἕλληνες σοφίαν ζητοῦσι”.   Καί τήν εὑρίσκουν αὐτήν τήν σοφίαν εἰς τήν σαρκωθεῖσαν τοῦ Θεοῦ Σοφίαν. Ἀφιερώνονται εἰς αὐτήν. Κτίζουν τόν Ναόν τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας εἰς τήν ἑπτάλοφον Πόλιν, διά νά δεσπόζῃ καί τῶν ἑπτά λόφων της, ὡς περίλαμπρος ἄσβεστος ἀνά τούς αἰῶνας Λυχνία Φωτός Θεοῦ Ἀληθινοῦ, καί τούς λοιπούς Ναούς των εἰς τήν Ἰωνίαν καί ἀλλαχοῦ μέ τούς κίονας καί τά μάρμαρα τῶν παλαιῶν των ναῶν. Καί διατυπώνουν τό μυστήριον τῆς θεολογίας μέ τούς ὅρους τούς ὁποίους ἐλάξευσαν τήν ἀγνωσίαν  οἱ προγενέστεροι Ἕλληνες. Ὁμιλοῦν δέ σήμερον οἱ πάντες διά τήν ἑλληνικότητα ὄχι μόνον τῆς Ὀρθοδόξου Θεολογίας (π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ) ἀλλά καί τῆς παγκοσμίου παιδείας (Κωνσταντῖνος Δεσποτόπουλος).

Ἀγαπητοί μου,

   

Ὁ Ἑλληνικός πολιτισμός ἔδωκε καί δίδει διαχρονικῶς τήν δίψαν διά τήν ἀληθῆ γνῶσιν. Ὁ Χριστιανισμός ἐχάρισε καί δωρῆται τήν ὑπέρβασιν τοῦ «ἐγώ» καί τήν ἕνωσιν μετά  τοῦ  ἀληθινοῦ Θεοῦ  διά τῆς ζωῆς, τῆς θυσίας καί τῆς προσφορᾶς διά τούς ἄλλους, εἰς δέ τήν ἰδικήν μας περίπτωσιν τῶν ἐκπαιδευτικῶν πρός τούς μαθητάς. Ὁ ἄνθρωπος σήμερον προσέχει πολύ, ζηλοφθόνως θά ἐλέγομεν, τήν ἰδικήν του προσωπικότητα καί δι’ ὅλων τῶν δυνάμεών του προσπαθεῖ νά ταπεινώσῃ καί νά σμικρύνῃ τήν προσωπικότητα τῶν ἄλλων.

Ὅμως σεῖς, ἀγαπητά μου παιδιά, φίλτατοι μαθηταί καί μαθήτριαι,  καλεῖσθε νά ζήσετε  συμφώνως πρός τήν κλῆσιν σας, ὡς ὀρθοδόξων χριστιανῶν καί ὡς ἑλλήνων ἀπογόνων ἐνδόξων προγόνων.  Ἀγωνισθῆτε νά γίνῃ  ἄλλος ὁ σκοπός καί τό κέντρον τῆς ζωῆς σας, ἀκριβῶς ὅπως  τῶν προγόνων μας. Διότι εἰς τό τέλος μένει μόνον ἡ προσφορά πρός τούς ἄλλους. Ὅσα τούς προσεφέραμεν μέ ἀνιδιοτέλειαν καί μέ πραγματικήν ἀγάπην.

Φίλοι ἐκπαιδευτικοί καί διδάσκαλοι, καλεῖσθε σεῖς ἰδιαιτέρως νά προσφέρετε μέ ἀνιδιοτέλειαν καί μέ ἀγάπην πρός τούς μαθητάς σας. Καί νά εἶσθε βέβαιοι  ὅτι δέν θά λησμονηθῆτε καί ἀπό τούς μαθητάς σας καί ἀπό τήν ἱστορίαν.

Οὐδέποτε νά λησμονῆτε, ὅτι ὁ σκοπός τῆς χριστιανικῆς παιδείας εἶναι ἡ διαμόρφωσις τοῦ νέου, τοῦ ἐφήβου, εἰς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ἡ ἀπόδοσις εἰς αὐτόν τοῦ καθ’ ὁμοίωσιν (Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, «Ὁμιλία εἰς τήν πρός Ἐφεσίους» 21, P.G. 62,  154). «Ὅτι πρόκειται ἡμῖν ὁμοιωθῆναι Θεῷ, κατά τό δυνατόν ἀνθρώπου φύσει. Ὁμοίωσις δέ, οὐκ ἄνευ γνώσεως, ἡ δέ γνῶσις ἐκ διδαγμάτων», διδάσκει ὁ συνώνυμός σας, ἅγιε ἀδελφέ, Ἰουστῖνος ὁ φιλόσοφος καί μάρτυς («Περί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος», P.G. 82, 69)· δηλαδή ἡ γνῶσις καί ἡ διδασκαλία πρέπει νά ὑπηρετοῦν τόν σκοπόν τῆς ὁμοιώσεώς μας πρός τόν Θεόν. Ἄλλωστε, τά βασικά στοιχεῖα τῆς παιδείας τοῦ Γένους μας εἶναι ἡ μέσῳ τῆς ἀγάπης καί τῆς ἐλευθερίας μετάδοσις τῆς γνώσεως καί ἡ ἀνάπτυξις τῆς προσωπικότητος τοῦ μαθητοῦ καί τῆς μαθητρίας, ὥστε νά φθάσῃ εἰς τήν ἐπιτυχίαν καί νά καταξιώσῃ ἑαυτόν εἰς τήν ζωήν καί εἰς τήν κοινωνίαν μας.

Ἡ παιδεία τοῦ Γένους μας δέν ἐστόχευε -καί πρέπει νά μή στοχεύῃ- εἰς τήν μετάδοσιν ὄγκου γνώσεων μόνον, ἀλλά εἰς τήν οὐσιαστικήν διαπαιδαγώγησιν τοῦ ὅλου ἀνθρώπου καί εἰς τήν «μετάληψιν ἁγιότητος» (Ἁγίου Χρυσοστόμου, P.G. 63, 205), γεγονός τόν ὁποῖον καί ὑπομιμνήσκεται ὑπό τοῦ ἐνώπιόν σας ἱσταμένου Ἱεράρχου τῆς πολυωνύμου ἐν  γνώσει καί σοφίᾳ Θεοῦ  πρωτευούσης τῆς Ἰωνίας:

«Ποιό τό ὄφελος νά στέλνετε τά παιδιά σας σέ δασκάλους»,  γράφει ἀπευθυνόμενος πρός τούς γονεῖς τῶν παιδιῶν, ὁ Ἱερός Χρυσόστομος, «ὅπου, ἀντί γιά παιδεία, θά μάθουν τήν κακία, καί, θέλοντας νά κερδίζουν τό κατώτερο, θά χάσουν τό σπουδαιότερο, δηλαδή τή δύναμη τῆς ψυχῆς καί ὅλη τήν ὑγεία της; Θά μοῦ πῆτε, τότε: Τί λοιπόν, θά γκρεμίσουμε τά σχολεῖα; Δέν ἐννοῶ αὐτό, ἀλλά νά μή γκρεμίσουμε τό οἰκοδόμημα τῆς ἀρετῆς καί νά ἀφήσουμε νά ταφῇ μέσα στά ἐρείπια ζωντανή καί ἡ ψυχή μαζί» (Ε.Π.Ε 28, σελ. 512-513).

***

Ἀδελφοί  καί τέκνα ἐν Κυρίῳ,

Ψάλλομεν καί προσευχόμεθα εἰς τούς Ἱερούς Ναούς μας  κατά τάς ἡμέρας αὐτάς: “Ἐκάλυψεν οὐρανούς ἡ ἀρετή Σου, Χριστέ, τῆς κιβωτοῦ γάρ προελθών τοῦ Ἁγιάσματός Σου, τῆς ἀφθόρου Μητρός, ἐν τῷ Ναῷ τῆς δόξης Σου ὤφθης ὡς Βρέφος ἀγκαλοφορούμενον καί ἐπληρώθη τά πάντα τῆς Σῆς αἰνέσεως”. Ποία ἡ  ἀρετἠ  τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία ἐκάλυψε τούς οὐρανούς καί Τόν ὡδήγησε, Αὐτόν τόν προαιώνιον Θεόν, νά γίνῃ ἄνθρωπος καί νά  γεννηθῇ ὑπό τῆς Παναγίας μας καί νά  εἰσέλθῃ ὡς Βρέφος εἰς τόν Ναόν, νά παραδοθῇ εἰς τάς ἀγκάλας τοῦ  διδασκάλου πρεσβύτου Συμεών, διά νά γεμίσῃ τά σύμπαντα αἰνέσεως καί χαρᾶς;  Ἡ ἀρετή  τοῦ Χριστοῦ εἶναι: ἡ ταπείνωσις, ἡ πίστις, ἡ χαρά, ἡ εἰρήνη, ἡ θυσία, ἡ ἐλπίς, ἡ δικαιοσύνη, ἡ φιλανθρωπία καί ἡ ἀγάπη, ἡ ὁποία μακροθυμεῖ, δέν ζηλοφθονεῖ, εἶναι εὐπρεπής, λησμονεῖ τό κακό, χαίρεται μέ τήν χαράν τοῦ ἄλλου, ἀνέχεται, ἐμπιστεύεται, δι’ ὅλα ἐλπίζει, ὅλα τά ὑπομένει (πρβλ. Α΄Κορ. κεφ. 13).

Ἀγαπητοί διδάσκαλοι, γονεῖς καί ἐκπαιδευτικοί,

Ἐδανείσθην ἀπό τήν ὑμνολογίαν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας τό ἀνωτέρω εἰρμόν τῆς ἑορτῆς τῆς Ὑπαπαντῆς τοῦ Κυρίου, διά νά ὑπογραμμίσω τήν ἀρετήν τοῦ Χριστοῦ, καί, κατ’ ἀνθρωπίνην μορφήν, νά ἀναφερθῶ καί εἰς τήν ἀρετήν  τοῦ διδασκάλου, τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ,   ὁ ὁποῖος ὀφείλει, ἐνεργῶν καθ’ ὁμοίωσιν τοῦ μόνου διδασκάλου καί τοῦ μόνου ἀληθοῦς καθηγητοῦ  Χριστοῦ  (πρβλ. πρβλ. Ματθ. κγ΄ 10),  νά ὑποδέχεται εἰς τάς ἀγκάλας  του τάς πνευματικάς τούς μαθητάς καί τάς μαθητρίας  του ὡς βρέφη καί νά τούς διαποτίζει μέ τή γνῶσιν τῶν ἀρετῶν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί Πίστέως μας καί νά τούς ὁδηγῇ εἰς τήν δοξολογίαν τοῦ Κυρίου καί εἰς τήν εὐχαριστιακήν μετ’ Αὐτοῦ κοινωνίαν.

Σεβασμιώτατε,

Μέ αὐτήν τήν εὐχήν καί τήν προσδοκίαν τήν ἰδικήν σας προσωπικῶς καί τήν ἰδικήν μου τοῦ ταπεινοῦ συναδελφοῦ σας ἀπό τούς ἐκπαιδευτικούς καί τήν μαθητιῶσαν νεολαίαν μας, ἦλθεν ἡ στιγμή νά ἀπονεμηθοῦν τά βραβεῖα  καί τά ἔπαθλα  εἰς τούς ἀγωνισαμένους καί τελέσαντας τόν καλόν ἀγῶνα μαθητάς καί νά τούς στεφανώσωμεν ὄχι ἁπλῶς μέ μίαν τιμητικήν διάκρισιν,  ἀλλά μέ τήν διάκρισιν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς σας, τῆς Ἐκκλησίας, μέ τόν ἔπαινον ὅτι ἠγωνίσθησαν καί ἐπέτυχον εἰς τήν μάθησιν. Νά τούς στεφανώσωμεν καί μέ τήν προσευχήν ὅτι ἡ κατ’ἀξίαν ἀναγνώρισις αὐτή, τόσον προσωπικῶς διά τούς τιμωμένους, ὅσον καί διά τά λοιπά παιδιά μας, τά ὁποῖα καί αὐτά ἀγωνίζονται καί τιμῶνται ἐξίσου ἀπόψε, μέ τόν ἴδιον ἔπαινον καί μέ τό ἴδιον βραβεῖον, νά ἀποβῇ τό βραβεῖον τῆς ἄνω κλήσεως  διά τόν καθένα καί διά τήν καθεμίαν. Συνεχίσατε, ἀγαπητά μας παιδιά, νά καλλιεργῆτε τά ἰδιαίτερα τάλαντα μέ τά ὁποῖα σᾶς ἐχαρίτωσεν ὁ Θεός. Ἀξιοποιήσατε αὐτά ὥστε νά πληρῶται ἡ καρδία καί ἡ ψυχή σας χαρᾶς καί αἰνέσεως καί ἡ ἰδική σας ἐπιτυχία, ὡς ἡ ἀρετή τοῦ Χριστοῦ, νά πληρώνῃ τά σύμπαντα εὐφροσύνης καί νά μεγαλύνεται τό ἡμέτερον Γένος, ἡ δέ παιδεία του νά εἶναι πάντοτε “ἀρρήτου κάλλους” πλήρης.

Τό μέλλον ἀνήκει σέ σᾶς, ἀγαπητοί μου νέοι. Ἡ  Ὁρθόδοξος Ἐκκλησία σᾶς δίδει τήν δύναμιν. Ἀρκεῖ μόνον μαζί μέ τήν θύραθεν γνῶσιν νά ἐγκεντρισθῆτε, ἤ μᾶλλον νά σᾶς διδάξωμεν καί νά σᾶς βοηθήσωμεν ἡμεῖς οἱ πνευματικοί καί οἱ διδάσκαλοί σας, νά ἐγκεντρισθῆτε, ὡς νέοι βλαστοί,  εἰς τόν δένδρον εἰς τό ὁποῖον ἀνήκετε, εἰς τήν καλλιέλαιον τῆς Ἑλληνορθοδόξου Παραδόσεώς  μας, εἰς τήν ἀληθῆ παιδείαν  τοῦ Γένους μας.

Ὁ τελευταῖος λόγος ἀπόψε τοῦ Μητροπολίτου Σμύρνης ἔρχεται ἀπό τήν μακρυνήν γεωγραφικῶς, ἀλλά καί τόσον ἐγγύς καί τόσον βαθέως ἐρριζωμένην εἰς τάς καρδίας μας πανωραίαν Σμύρνην, καί εἶναι ὁ λόγος τῆς μυστικῆς ἐκείνης χαρᾶς: “Δεῦτε λάβετε φῶς” ἐκ τοῦ ἀκενώτου θησαυροῦ τῆς πατρογονικῆς Θείας Σοφίας. Εἶναι ἡ πρόκλησις  καί συγχρόνως ἡ πρόσκλησις  πρός ὅλους μας διά νά ἐκκλησιασθῶμεν ἐκ τοῦ ἐγγύς εἰς τό μυστήριον τῆς Ὀρθοδόξου παραδόσεώς μας καί τῆς παιδείας μας. Λοιπόν, μαζί μέ τόν ποιητήν Γεώργιον Ἀθάνα τά χείλη τοῦ Ἐπισκόπου Βαρθολομαίου ἀπόψε ψελλίζουν τήν καταληκτήριον μυστικήν ποιητικήν δέησιν:

«Ὅλα τά χάσαμε, ὅλα! Καί μόνο φόρτωσε,

τό πιό στερνό καράβι, τήν ὥρα τοῦ χαμοῦ:

φόρτωσε τήν ἐλπίδα τοῦ ξαναγυρισμοῦ!

Ἔλα, χρυσό καράβι, ἔλα ξεφόρτωσε!

Δός μας τό θησαυρό σου – κι ἄνοιξε τά πανιά

ὁλόισα γιά τή Σμύρνη καί γιά τά Μουδανιά» («Τό στερνό καράβι»).

Ὁ θησαυρός αὐτός, Σεβασμιώτατε, γονεῖς, ἐκπαιδευτικοί καί ἀγαπητά μου παιδιά, τόν ὁποῖον θησαυρόν οὐδείς δύναται νά μᾶς στερήσῃ, εἶναι ἡ γνῶσις τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ διά τῆς παιδείας, τῆς κατά Χριστόν καί ἐν Χριστῷ παιδείας. Αὐτήν, τήν μόνην σώζουσαν καί ὁδηγοῦσαν εἰς εὐημερίαν πατρογονικήν παιδείαν τοῦ Γένους μας, πού μᾶς ἔφεραν οἱ πατέρες μας ἀπό ἐκεῖ, ἀπό τήν καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολήν, εὐχόμεθα εἰς ἑαυτούς καί εἰς ἀλλήλους! Ἀμήν.